Beste lezer,
Ze is de oermoeder, vol liefde en begrip. Ze weet wat verdriet is; ze begroef haar eigen zoon. Het maakte Maria, moeder van Jezus, tot een toevlucht voor de radelozen. Aan haar wijdt het Catharijne Convent zijn best bezochte tentoonstelling tot nu toe.
Veel katholieken kennen Maria alleen nog van hun oma, niet meer van hun moeder. Dat is het gevolg van onze secularisering. Wie die schade wil inhalen, kan terecht tot 20 augustus. En op Moederdag (zondag 14 mei) gratis toegang tussen 11 en 13 uur voor wie Maria in zijn of haar naam heeft.
In deze editie speciale aandacht voor de politieke kant van religie. Want godsdienst is zowel een privékwestie als iets maatschappelijks.
1. Een politieke Paus
Als je denkt dat misbruikschandalen nog steeds de toon zetten in de katholieke kerk, heb je even niet opgelet. Rome wordt steeds politieker. Paus Franciscus werpt zich op als een wereldlijk leider met een geestelijke boodschap die ook op niet-gelovigen indruk maakt. Kijk voor de lol naar zijn TED-talk, waarin hij grote technologiebazen als Elon Musk subtiel de oren wast.
Franciscus staat voor de armen. Hij neemt het op voor de vluchtelingen overal ter wereld. Dat maakt hem tot een politieke kracht. Over Donald Trump zei hij: ‘Iemand die alleen aan muren bouwen denkt, en niet aan het bouwen van bruggen, is geen christen’.
Vorige week reisde de Paus naar Egypte, waar onlangs 43 koptische christenen bij een aanslag het leven lieten. Franciscus sprak zich fel uit tegen religieus extremisme, aldus NRC Handelsblad. Maar hij bracht ook een boodschap van verdraagzaamheid, meer dan sommige katholieke conservatieven lief is.
Een rechtervleugel in de katholieke kerk protesteert dan ook steeds feller tegen Franciscus’ sociale koers. De Financial Times meldt, achter paywall, hoe de voormalige aartsbisschop van St. Louis Raymond Burke contact zocht met Steve Bannon, rechterhand van Trump, en Matteo Salvini, de leider van de Italiaanse anti-immigrantenpartij Lega Nord. Burke en zijn geestverwanten menen dat migranten met een moslim-achtergrond het christendom in gevaar brengen. Tegen de krant Il Giornale zei hij: ‘de hele geschiedenis van de moslim-aanwezigheid in Europa is een poging tot verovering.’
Franciscus laat zich er vooralsnog niet door weerhouden. Volgens de Washington Post ontpopt de katholieke kerk onder leiding van Franciscus zich zelfs tot een van de felste bestrijders van de anti-immigratie koers van Trump. Het ziet er niet naar uit dat dit dispuut snel zal gaan liggen. De aartsbisschop van Baltimore zegt: ‘De positie van de armen vormt het keurmerk van zijn pausdom. Het beïnvloedt onze prioriteiten, en terecht.’
Franciscus laat in dit gevecht geen communicatiemiddel onbeproefd. Gaat zijn moderne aanpak het winnen? Ik hoop het.
2. Zwarte Jezus in Dresden
Marlene Dumas is een wereldberoemd beeldend kunstenaar die in Zuid Afrika opgroeide, al decennia in Amsterdam woont en prachtig, aangrijpend werk maakt. Denk aan haar portret van Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh. Vier jaar geleden kreeg zij het verzoek een nieuw altaarstuk te maken voor de Anna-kerk in Dresden – de stad die werd platgebombardeerd door de geallieerden in hun strijd tegen nazi-Duitsland. Tegen haar gewoonte in, zei ze ja.
Daarmee werd het vanzelf een politieke opdracht. Aan Trouw vertelde ze: ‘Dresden heeft zo’n beladen oorlogsverleden, en nu heb je er ook die anti-islambeweging Pegida. Ik had het idee dat ik mij tot al die elementen moest verhouden.’
Het was een enorme worsteling, het heeft haar vier jaar gekost. ‘Ik dacht maar steeds: dit is niet goed genoeg’. Uiteindelijk koos ze voor een zwarte Jezus; alsof hij verkoold is. Ook verwerkte ze een beeld van een groep bootvluchtelingen. Dat leidde tot de kritiek dat je in de kerk niet wilt worden herinnerd aan de bestaande werkelijkheid. Onzin, zei Dumas. ‘De vreemdeling is er altijd geweest.’
Vorige maand is het altaarstuk in gebruik genomen, iedereen kan het gaan zien. Maar wie een bozig beeld verwachtte, zal verrast opkijken. Sereen is misschien nog de beste omschrijving voor deze levensboom. Dumas heeft zich zichtbaar laten inspireren door haar broer, predikant in Zuid Afrika. Hij zei: ‘het geloof is een sprong in het duister. Zodra je zegt: ik weet, hoef je de term geloof niet eens meer te noemen.’
In mijn eervorige nieuwsbrief schreef ik over leeglopende kerken in de VS en het effect op de politieke meningsvorming. Buiten de kerk blijken mensen vaker extremistisch en haatdragend dan toen ze nog kerklid waren. De Nederlandse Amerikaan James Kennedy, vooraanstaand historicus, borduurde hierop voort in zijn column voor Trouw. Religie betekent ‘dat wat bindt’. Naarmate het christendom als verbindende kracht afzwakt, krijgen de tegenstellingen ruimer baan. Kennedy trekt een parallel met de ontwikkeling van het CDA. Onder de leiding van Sybrand Buma volgt die partij een hardere seculier-rechtse lijn jegens migratie en nationale identiteit dan vroeger. Toen greep de partij nog openlijk terug op haar christelijke inspiratie, tegenwoordig doen sommigen dat liever niet meer.
De discussie woedt hevig in het CDA zelf. In het laatste nummer van Christendemocratische Verkenningen, het kwartaalblad van het wetenschappelijk bureau, pleit CDA-kamerlid Pieter Heerma voor het CDA als (sociaal)-conservatieve partij. De C die ooit voor Christelijk stond zou voortaan voor Conservatief moeten staan. Heerma is de secondant van Sybrand Buma bij de formatiebesprekingen, en mag je dus gerust invloedrijk noemen. Hij meent dat het CDA sowieso bijna altijd een sociaal-conservatieve koers heeft gevaren, ook toen ze nog christelijk heette.Maar in hetzelfde blad neemt al meteen een criticus dit idee op de korrel: Jan Schinkelshoek, oud-woordvoerder van de CDA-fractie, meent dat het conservatisme als voedingsbodem voor de christendemocratie te schraal is. Hij is bang dat veel mensen zich juist niet herkennen in een conservatieve positionering.
Het is een opmerkelijke beweging. Juist nu populisten als Geert Wilders en Thierry Baudet zich zeggen te baseren op een (joods)-christelijke traditie, willen vooraanstaande christendemocraten de C van christelijk liever inruilen voor iets non-religieus.
Wie laat zich nog aanspreken op een christelijke identiteit? Kennedy schrijft: ‘Boosheid of vervreemding onder Nederlanders heeft niet alleen te maken met globalisering of sociale ontwrichting, maar ook met de zoektocht naar nieuwe identiteiten in een post-kerkelijke wereld.’
PS: ‘Misschien wel de beste dominee van Nederland’, zo hoorde ik Ad van Nieuwpoort onlangs omschreven worden. Van Nieuwpoort baseert zich op oude Bijbelteksten, maar weet toch hedendaags te inspireren.
Volgende week gaat de documentaire ‘Hier ben ik’ in première, die Van Nieuwpoorts werk bezingt. Alvast een voorproefje hier.Tot over drie weken, hoop ik.
Groet van Yvonne
Nog geen abonnee? Word lid.
Geïnspireerd? Deel hem met anderen.
