skip to Main Content

Beste lezer,

Noem het ‘rechts met de bijbel’. Of ‘tussen kerkbank en bakfiets’. Nederland heeft een nieuw kabinet waarin het geloof weer betekenis heeft. Dat leidde al tot speculaties of christenen wel durven afwijken van hun strikte geloofsopvatting. Maar lees NRC’s onvolprezen Jutta Chorus over de dwingelandij van de koopzondag in Ede, en je weet: geloof is niet voorbehouden aan de CU en het CDA; ook liberalen hebben zo hun orthodoxie.

Deze nieuwsbrief staat in het teken van New York. Ik deed daar afgelopen week zo veel inspiratie op, dat een – enigszins verlaat – drieluik een aardig idee leek.



1. ‘in debt we trust’
De stad telt honderden kerken in soorten en maten, maar de God die de meeste New Yorkers aanbidden heet ‘wealth’. Je ziet het aan de chique winkels, de onbetaalbare appartementen, de vele restaurants. En je ziet het op Broadway, in het toneelstuk Junk.Junk verhaalt van de opkomst van schuld, eerst in het Amerikaanse bedrijfsleven, en daarna in de cultuur. Hoe een slimme outsider investeerders verleidde om bedrijven op te kopen met geleend geld dat door het bedrijf zelf moest worden terug betaald. Zo’n lening heet junk bond. Iedereen werd erdoor aangeraakt. Het maakte van rijkdom een nieuwe religie, suggereert auteur Ayad Akhtar.Om zijn betoog te illustreren, koos Akhtar een sprekend beeld: een dollarbiljet met de tekst ‘in debt we trust’, in de plaats van het gebruikelijke ‘in God we trust‘. Schuld heeft de plaats ingenomen van de voorzienigheid. Eeuwigdurende consumptie is nu het hoogste doel voor  menig Amerikaan.

De spanning tussen spiritualiteit en het materiële is een terugkerend thema in Akhtar’s werk. Hij schreef eerder American Dervish, over het geestelijke leven van een Amerikaans moslimgezin. Als immigranten omhelsden zijn ouders het kapitalistische ethos van de VS. Het bracht ze welvaart en succes. Maar Akhtar ziet scherp wat er sindsdien verloren ging. De VS lijden aan: ‘an utter breakdown of religious orientation.’

Junk verdeelt mensen niet in termen van Goed en Kwaad. Akhtar zegt: zodra we één kant kiezen, ontgaat ons de crux van het probleem. Amerikanen zitten allemaal vast in een complex systeem dat draait om geld als hoogste waarde. Vrijwel niemand kan zich eraan ontrekken.

De titel Junk is slim gekozen. Het vertaalt als rommel, maar ook als verslaafde. Dat laatste slaat op de gemiddelde Amerikaan m/v, die alles op afbetaling koopt, omdat je anders niet rond komt. De VS is een samenleving op de pof geworden, mede dankzij de junk bonds. Samen hebben Amerikanen zoveel schuld, dat ze geen moment rust meer kennen. Waar is de verlossing die echte religie tenminste nog in het vooruitzicht stellen? Heel begrijpelijk dat Junk zo’n publieksucces is op Broadway.



2. Schreeuwende godsdienst

Het Brooklyn Museum is een kleine parel in een mooie wijk naast het prachtige Prospect Park. Dit najaar hangt er fascinerend werk van de Amerikaan Robert Longo, die heel hip was in de jaren ’80. In 1985 toonde het Stedelijk Museum zijn serie Men in the cities, met foto’s van mannen die dansten of vielen, dat was niet geheel duidelijk. Daarna verdween Longo uit het blikveld van menigeen.

Maar hij zat natuurlijk niet stil. Tegenwoordig maakt Longo immense houtskooltekeningen, die nog steeds multi-interpretabel zijn. Zie bovenstaande kardinalen in het Vaticaan, gezien op de rug. Het beeld is somber en zuigt de blik aan. Het heeft iets onontkoombaars. Zelf zegt hij: ik keek als kind naar (christelijke) films als Spartacus en De Tien Geboden. Zij maakten diepe indruk. You can’t escape your roots’.

Longo is niet gelovig, maar hij is wel gevoelig voor de kracht van religie. Sterker nog: politiek en religie dringen zich onvermijdelijk aan hem op. ‘It’s not something that I necessarily want to adress, but it seams like it’s screaming at me to pay attention to it.’ Die noodzaak spat welhaast van het doek. Ga dat zien, als je kunt.



3. Wonderbaarlijke genezing?

Een sexy lastpak, rap van tong, met een goed gevoel voor de tijdgeest. Dat is Russell Brand, komiek, beroemdheid, ex van Katy Perry, en als we zijn nieuwe boek Recovery mogen geloven, ex-verslaafd.Afgelopen week lag z’n boek hoog opgetast bij Barnes and Nobles. Ik bladerde erin en trof tot mijn verrassing de ene na de andere verwijzing naar God. Daar wilde ik het mijne van weten. Was Russell Brand soms gelovig geworden?

Het antwoord op die vraag hangt af van wat je onder gelovig verstaat. Brand is een 12-stappenplan gaan volgen om van zijn meervoudige verslavingen af te komen; van drugs, van alcohol, van eten, van seks. Dit stappenplan is een variant op het aloude afkickprogramma van de anonieme alcoholisten AA. Het element dat Brand eraan toevoegt is de hippe taal waarin hij de stappen giet. Are you going to unfuck yourself, vraagt hij, in plaats van: ‘We made a decision to turn our will and our lives over to the care of God as we understood Him’. 

Maar Brand doet nog iets slims: hij maakt het verslavingsprobleem tot iets van ons allemaal, in plaats van een individuele tekortkoming. Deze samenleving is erop uit ons verslaafd te maken, ‘selling phones and food and prejudice, low cost and low values, low-frequency thinking’. Je hoeft je niet anoniem te schamen voor je zwakheid, betoogt hij: het gevecht tegen verslaving is niets anders dan een bevrijdingsstrijd.

Het hele boek door flirt Brand met religieuze termen en begrippen. Hij noemt zijn voormalige verslaving een ‘calling’ en een ‘blessing’, want ze geven hem het doel anderen te helpen. Het wordt interessant als hij stap 2 uit het programma uitlegt in de taal van nu. Die stap luidt: ‘We came to believe that a Power greater than ourselves could restore us to sanity’. Brand vertaalt dat als: ‘Oddly, counterintuitively in our culture of individualism and self-centred valour, it is by surrendering that we can begin to succeed’. Met andere woorden: erken een kracht die groter is dan jijzelf die jou in je kracht zet. Het is een religieuze gedachte bij uitstek.

Russell Brand is niet godsdienstig geworden. Hij is wel religiestudies gaan studeren. Dat is vast omdat hij, op weg naar zijn genezing, iets wezenlijks heeft begrepen van wat het betekent om gelovig te zijn. Toch verrassend van een man die ik altijd associeerde met flamboyant narcisme en gemakkelijk succes.

Dat was het, folks. Tot over drie weken, hoop ik.

Groet van Yvonne

Back To Top