Los van God #11: de Paaseditie

Beste lezer, 

Vrolijk Pasen! Ook al vieren we het minder uitbundig dan Kerst, het is het meest christelijke feest. Pasen staat voor opstanding, want Jezus stond op uit de dood. Het kondigt nieuw leven aan, vandaar het symbolische ei. Pasen staat voor hoop. Lees het toepasselijke citaat van Vaclac Havel, dat Pieter de Jong mij toestuurde in reactie op nieuwsbrief #10, waarvoor dank:

‘Hoop is niet de overtuiging dat iets goed afloopt.
Hoop is de zekerheid dat iets zin heeft, hoe het ook afloopt.’

1. Snakken naar vergeving

Soms lees je een verhaal dat je in één klap anders doet kijken. The strange persistence of guilt is zo’n verhaal. Het gaat over de belangrijke rol die schuld in ons leven speelt, en hoe lastig dat voor ons is. We schieten als mensen nu eenmaal permanent tekort en voelen ons daar schuldig over. Vroeger bood het christendom ons zicht op vergeving, op verlossing van de druk die maar steeds op onze schouders rust. Maar het geloof is op de terugtocht. En dus zoekt schuld een andere uitlaatklep.

De Amerikaanse conservatieve historicus Wilfred McClay verklaart hier allerlei maatschappelijke botsingen uit. Nu God ons niet meer kan vergeven, kruipen we van de weeromstuit in de slachtofferrol. Dit is een verklaring voor het felle debat over elite en volk, of slavernij en white privilige. Maar wie brengt nog verlossing?

De heilige week, voorafgaand aan Pasen, staat bij uitstek in het teken van schuld en verlossing. Het christendom leert immers dat Jezus met zijn kruisdood de oerschuld van de mensen op zich nam, en daarmee zicht op vergeving bracht. De katholieken vertaalden dit in de biecht: door je zonden op te biechten aan een priester kan deze namens God vergiffenis schenken. Bij protestanten ligt dat wat moeilijker; zij hopen op vergeving in gebed.

McClay betoogt dat in onze geglobaliseerde westerse wereld het schuldgevoel alleen maar toeneemt. Ieder hongerig Syrisch kind dat ons aankijkt, confronteert ons met ons onvermogen. Ook al trek je de buidel, het is nooit genoeg. Dus kijken we weg, licht gegeneerd. Maar in het achterhoofd klinkt de vraag van T.S. Eliot: ‘after this knowledge, what foregiveness?’. Hoe kunnen wij onszelf en anderen van die terugkerende last bevrijden?

Met een extra Paasdag vrij, misschien een mooi moment daar eens dieper te over na te denken? Het volledige artikel vind je hier. Voor een prikkelende samenvatting: lees de column van NYT-columnist David Brooks.

2. Een andere passie

Hoe mooi de Mattheus en Johannes ook zijn, J.S. Bach is niet de enige componist van aangrijpende Passiemuziek. John Adams, een hedendaags Amerikaan, kan er ook wat van. Luister maar naar deze prachtige koorpartij uit zijn The gospel according to the other Mary. Het verhaalt van de laatste weken van Jezus gezien door de ogen van de ‘gevallen’ vrouw Maria Magdalena.

Het stuk is mede zo aangrijpend vanwege het libretto van operaregisseur Peter Sellars. Hij putte onder meer uit poëzie van Primo Levi, die Auschwitz overleefde en die daar onvergetelijke boeken over schreef. Lees hier diens gedicht over Pesach, het Joodse Pasen dat de uittocht van het joodse volk uit Egypte memoreert:

‘This is the night of differences
In which you lean your elbow on the table,
Since the forbidden becomes prescribed,
Evil is translated into good.’

3. Van eitjes naar stokken

2006-04-13 11:10:07 DEN HAAG – Leerlingen van de Da Costaschool in Den Haag genieten donderdag van een paasontbijt op school. ANP PHOTO EVERT-JAN DANIELS

Vorig jaar waren het verstopeitjes, dit jaar zogeheten paasstokken. Klachten over Paassymbolen die ten prooi zouden vallen aan islamistische gevoeligheden weten maar niet van wijken. Was vorig jaar de Hema het mikpunt, nu meldde het AD dat christelijke scholen in de Haagse Schilderswijk de paasviering zouden aanpassen aan islamitische leerlingen die er anders niets van wilden weten. En al liet de bewijsvoering sterk te wensen over, politici waren er als de kippen bij. De VVD vroeg tevergeefs om een spoeddebat in de Tweede Kamer, de PVV om eenzelfde debat in de Haagse gemeenteraad.  

Hetzelfde AD dat de berichtgeving pleegde, sprak een dag later in het hoofdcommentaar van ‘een storm in een glas water’. Een waar woord. Waarom slaan deze berichten dan toch keer op keer aan, vooral bij mensen die niet (meer) geloven? Die vraag probeer ik te beantwoorden in mijn boek Los van God.

Bij nader inzien was het niet zo slim om alle godsdienstige thema’s uit het publieke domein te verwijderen toen Nederland massaal van zijn geloof viel. Dat betoog ik althans in mijn boek. Religie is niet enkel een particuliere kwestie, dat te denken is een dure vergissing. Uit onwetendheid vrezen mensen die zelf niet meer ter kerke gaan dat anderen het op hun erfenis gemunt hebben. Halve waarheden en verdachtmakingen krijgen ruim baan.

Ik verbaas mij hoe veel weldenkende mensen dit vraagstuk wegschuiven als irrelevant- al schoot ik pardoes in de lach van het stukje dat satirische website De Speld eraan wijdde. Maar de ervaring leert dat angst meestal niet verdwijnt als je haar ontkent. Het is misschien constructiever om een gesprek te voeren over de vraag: wat is die christelijke erfenis dan? En wat wordt dan precies bedreigd? 

In mijn boek ga ik op zoek naar antwoorden, want die zijn er heus. Heb jij nog tips of suggesties? Bij voorbaat dank!