Beste lezer,
“Ik ken haast niemand die bidt. En dan durf ik mij nog een kosmopoliet te noemen…”
Aldus de immer scherpzinnige FT-columnist Janan Ganesh in een mooie column (helaas achter een paywall).
Geloof leeft op in de grote stad, niet alleen bij ons, maar ook in Londen. De stad beleeft een ‘religious awakening’, schreef de Britse journalist Ben Judah. ‘In dorpen en kleine steden, daar wonen de goddelozen, niet in hartje Londen.’ Hoewel dit misschien tegen onze intuïtie ingaat, is de stad door de komst van diepgelovige migranten weer het domein van religie geworden. Dit harde feit dringt langzaam door tot een elite die religie juist afzwoer.
Mooie vraag voor aan de kerstdis: hoeveel mensen ken jij die bidden? Als geloof in Nederland niet langer krimpt maar groeit, hoe verhouden we ons daar toe?
1. Geloof in het buurthuis
Gelovige migranten mogen de stad verrijken, maar waar kunnen ze bidden? Er is een groot gebrek aan locaties in de steden. Gemeenten zijn er ongemakkelijk onder. In Rotterdam besloot de gemeenteraad dat geloofsgroepen die hun diensten houden in gesubsidieerde buurthuizen daarmee moeten stoppen. Er speelde mee dat in sommige buurthuizen uit de Koran werd gelezen bij wijze van taalles. Leefbaar Rotterdam wilde daar absoluut geen subsidiegeld aan besteden.
In Amsterdam speelt dezelfde discussie. Ook daar besloot de gemeenteraad dat Koranles niet mag worden betaald uit het extraatje dat arme gezinnen krijgen toegestopt. Wethouder en domineeszoon Arjan Vliegenthart vond dat zo jammer dat hij een symposium organiseerde. Hoogleraar geschiedenis James Kennedy sprak er over de ‘toenemende onwetendheid en onwennigheid’ van de overheid. Wij hebben in Nederland geloof in de afgelopen decennia rücksichtslos bij het oud vuil gezet. Nu wreekt het zich dat we niet meer weten hoe we ermee moeten omgaan.
Toch zullen bestuurders moeten leren omgaan met de terugkeer van geloof in de publieke ruimte, vooral in de grote stad. Nederland telt om en nabij een miljoen christelijke migranten en ongeveer net zo veel moslims. Er zijn in Amsterdam-Zuidoost meer kerken dan cafés te vinden, schreef Parool-columnist Patrick Meershoek terecht. Het ongemak van bestuurders grijpt terug op het misverstand dat geloof iets is voor achter de voordeur. Natuurlijk beleven mensen hun geloof privé. Maar het is ook een levensbeschouwing, en dus handelen ze ernaar. Door religie uit het publieke domein te bannen, kennen we onze geschiedenis niet meer en kunnen we het heden niet voldoende hoofd bieden.
De migrantenkerk sluit bovendien goed aan bij de vurig gewenste participatiesamenleving. Socioloog Radboud Engbersen deed onderzoek naar de sociale functie van nieuwe gebedshuizen in de stad. Mensen helpen elkaar er uit de brand, ze bieden raad en daad – naast hun gebeden. Deze rol past precies in het adagium van de zelfredzame burger die anderen hulp moet bieden, in plaats van naar de overheid te kijken. Nog een reden voor bestuurders om religie serieus te nemen.
Op de voorgrond Simone Niquille, PROXYBODY, 2016, geprint textiel; tegen de spiegels Clement Valla, Tantamount, 2009, fotoprints. Foto door: Stedelijk Museum Breda
2. Mystieke technologie
De wereld van God en Google hebben misschien wel meer met elkaar gemeen dan we beseffen. Onder dat prikkelende motto stelde het Stedelijk Museum Breda een tentoonstelling samen van oude katholieke relieken met hedendaagse digitale kunst – een onverwachte combinatie. De relieken gaan over God en geloof, de hedendaagse kunst gaat over de almacht van algoritmes, het alziende oog van Google, en over het mysterie dat technologie uiteindelijk voor ons is.
Zijn beide werelden daarmee even mystiek, of zelfs religieus? De meningen zijn verdeeld. Godsdienstfilosoof Teade Smedes, auteur van een lezenswaardige nieuwsbrief schreef het essay bij de expositie, waar hij hier met smaak over vertelt.
Hij zegt: digitale technologie creëert een nieuwe werkelijkheid, die daardoor weer mystieker wordt dan de wereld die wij al kenden. Technologie laat daarnaast zien wat ons heilig is – zie maar hoe serieus wij onze identiteit nemen. Er is dus welzeker een verband tussen technologie en het spirituele, die deze tentoonstelling zichtbaar maakt. Maar kunsthistorica Aniko Ouweneel vindt het een nogal troosteloos geheel. En criticus Koen Kleijn van de Groene sprak zelfs van ‘zelfgenoegzame flauwekul’, die hem als ongelovige niet aansprak.
Met zo’n discussie zit er dan maar één ding op: zelf gaan kijken. Dat kan tot en met 10 februari 2018 in Breda.
3. Langer leven met God
Je hoeft maar een kerk binnen te lopen en je ziet het: religie is meer iets voor vrouwen dan voor mannen – ook al slaan in veel godsdiensten mannen de maat. Vooral in het christelijk geloof voelen vrouwen zich vaker aangesproken dan mannen, zo blijkt uit bijgaande data van het onvolprezen Pew Research Centre. Vrouwen bidden meer, gaan vaker naar de kerk en geven vaker aan dat godsdienst belangrijk voor ze is.
Dat is geen biologisch gegeven, zo stelt Pew vast. In de islam en bij orthodoxe joden lopen mannelijke en vrouwelijke religiositeit namelijk gelijk op. Mannelijke moslims en orthodoxe joden gaan zelfs vaker naar de synagoge of de moskee dan hun net zo gelovige vrouwen. Pew denkt dat culturele gebruiken hier een verklaring voor bieden. Maar ik denk dat er nog een element meespeelt dat in elk geval het christelijke beeld verklaart: vrouwen leven vaak gezonder en langer dan mannen.
Wil je 5 tot 15 jaar aan jouw levensverwachting toevoegen? Word gelovig! Talloze onderzoeken onderbouwen deze theorie de laatste jaren. Luister bijvoorbeeld naar Marino Bruce van Vanderbilt University, die onderzoek doet naar de gezondheid van mannen (zie bovenstaand filmpje). Gelovige mensen die regelmatig samen hun geloof belijden, welke religie dat ook is, leven langer. Vooral mensen tussen 40 en 65 hebben er baat bij. Ze ervaren minder stress, en blijven waarschijnlijk mede daarom langer gezond.
Er is veel onderzoek van psychologen dat deze bevindingen ondersteunt. The American Psychological Association wijdde er de cover aan van hun tijdschrift. Gelovigen hebben minder kans op depressie en angstaanvallen. Ze blijven kalmer onder druk. Ze zijn minder bang om fouten te maken. Ze gaan zelfs vaker naar de tandarts :). Het helpt allemaal om langer te leven.
Zou het kunnen dat vrouwen hun langere levensverwachting hier mede aan te danken hebben? Laat me weten wat jij vindt.
En dan nog dit…
Rupert Sheldrake is een betwist celbioloog met een voorliefde voor esoterie, die menig diehard wetenschapper in de gordijnen krijgt. Een dwaas volgens de een, een genie volgens de ander. Wie geïnteresseerd is in een breed cultureel maar toch oer-Engels verhaal over ‘the reinvention van God’, zal vast genoegen beleven aan zijn podcast.
Fijne feestdagen en tot volgend jaar, hoop ik,
Groet van Yvonne
