Beste lezer,
Maken alleen boze witte mannen zich zorgen over het verdwijnen van onze christelijke traditie? Spreekt Geert Wilders namens losers als hij hierover klaagt? Niet dus, ervoer kandidaat Groen Links-kamerlid Zihni Özdil in het keurige Amsterdam centrum-oost. Op kiezersjacht belde hij aan bij een linkse mevrouw die klaagde dat de jaarlijkse kerstboom op haar pleintje was verdwenen. Was dit nu het zoveelste offer vanwege nieuwe Nederlanders – lees moslims? Zihni zocht het uit, lees zijn antwoord. En weet: christelijke cultuur is gevoeliger materie dan menigeen denkt.
Casper Thomas laat vanaf een literair festival in Jaïpur weten dat ook daar de aandacht voor religie opleeft, nu India zich steeds meer bekeert tot het Hindoe-nationalisme. Dank!
Ken je nog een potentiële abonnee? Altijd welkom. Inschrijven kan hier.
1. Christelijk chauvinisme
Eerst de officiële kroning van Jezus Christus tot koning van Polen, eind vorig jaar. Nu het nieuws dat enkel christelijke gezinnen nog Poolse kinderen mogen adopteren. EU-land Polen is hard op weg een land te worden waar de scheiding tussen kerk en staat vervaagt.
Tussen alle verontwaardiging over het inreisverbod van president Trump viel het Poolse nieuwtje amper op. Maar het Amerikaanse en het Poolse besluit hebben iets veelzeggends gemeen: christenen krijgen voorrang. Trump laat doelbewust ruimte open voor christelijke vluchtelingen uit zeven overwegend islamitische landen. In de VS is er zelfs al een term voor bedacht: christelijk chauvinisme.
Met de opmars van het populisme rukt ook een nieuw soort identiteitspolitiek op in de westerse wereld. Het gaat om het idee dat ‘onze christelijke erfenis’ bewaakt en actief beschermd moet worden. Veel mensen zullen dat afdoen als achterhaald of oudbakken. Ze beschouwen het als een opportunistisch en kwalijk anti-islam-verhaal. Of ze zullen principieel zeggen dat je in een rechtsstaat een dergelijk onderscheid naar religie niet mag maken.
Maar het gevoel is er, en er wordt politiek mee gehandeld. Ook in Nederland voeren populistische partijen dit soort sentimenten aan. In mijn boek Los van God. Op zoek naar onze wortels in een bange tijd probeer ik dit onderwerp te onderzoeken en van serieuze context en kanttekeningen te voorzien. Wat maakt de gevoeligheid voor een christelijke traditie, ook bij mensen die amper geloven?
Ik denk dat wij nu een prijs betalen voor het feit dat we ons, na een periode van strikte verzuiling, vrij rüchsichtlos bevrijdden van het gelovige korset. In de publieke ruimte kwam je geloof, inspiratie en christendom sindsdien haast nooit meer tegen. Nu spreken we de taal van religie en van betekenisgeving niet meer. Het hindert ons bij een noodzakelijke maatschappelijke discussie, want onze christelijke wortels zijn nog lang niet verdwenen, en onze gevoeligheid voor religie evenmin. Wordt vervolgd.
2. The Young Pope
Met zijn hautaine, uitgestreken gezicht is hij perfect gecast als machiavellistische paus: Jude Law. Hij is the young pope uit de gelijknamige serie, die twee weken geleden in premiere ging op HBO. In Nederland alleen te zien met een abonnement op Videoland – of je koopt, zoals ik, de DVD-box bij Concerto of Bol.
Dan is het best genieten. Een tot bombast geneigde Italiaanse regisseur die een serie over het Vaticaan maakt voor de Amerikaanse markt. Het resultaat is een bijzondere mix van overdonderende beelden, conflictueuze emoties en politieke intrige. Het Vaticaan maakt nu eenmaal steeds de verdenking van machtsspelletjes bij ons los.
Regisseur Paolo Sorrentino manifesteert zich sterk. Hij maakte naam met La Grande Bellezza, een allegorische film over wellustig, narcistisch Italië. The Young Pope is iets beheerster, maar de serie blijft speels, zelfs al is de paus (noodzakelijkerwijs) een Amerikaan.
Het mooie van de reeks is, dat hij, net als het recente boek Conclaaf van Robert Harris, aansluit bij onze fascinatie voor paus Franciscus. Die lijkt de boel in het Vaticaan behoorlijk overhoop te gooien, en zich in ieder geval weinig te storen aan het protocol. Niet voor niets is ook The Young Pope, net als Franciscus, zeer begaan met het lot van de zwakken en de armen. Franciscus weet met die boodschap zijn bereik uit strekken tot ver buiten de grenzen van zijn kerk. Hij wil een boegbeeld van intelligentie en compassie zijn. De vraag die je jezelf als kijker stelt, luidt: is ook Jude Law dit gegeven?
Ik beken alvast dat ik nog lang niet op het einde van de serie ben aangeland. En ook dan is het nog niet klaar, want serie twee is in de maak. Toch mooi dat de katholieke kerk nog altijd weet te inspireren tot fascinerende artistieke prestaties. Want dat is The Young Pope beslist.
Ziehier de officiële trailer. En een welwillende recensie uit De Volkskrant.
3. Een cv vol mislukking
Je cv is meestal een opsomming van positief nieuws. Maar wat als je ook je mislukkingen zou noteren? Vertellen waar je werd afgewezen? Zou dat geen eerlijker beeld geven? Ziehier het ‘cv of failure’ dat onder jonge academici opgang maakt.
De jonge, Vlaamse religiefilosoof Dennis Vanden Auweele vertelde mij hierover, toen ik hem interviewde voor De Groene Amsterdammer in mijn reeks De goddeloze samenleving. Hij schreef een boek over hoe falen ons menselijk maakt: Filosoferen bij schemerlicht. Laten we toegeven dat verdriet, wanhoop en mislukking bij het leven horen. En laten we de troost erkennen die religie daarbij kan bieden.
Vanden Auweele maakt een belangrijk punt over het belang van religie in deze tijd. Religie betekent binding met iets groter dan jezelf. Daar kunnen we volgens hem helemaal niet zonder. Hij zegt: ‘Zonder wortels in de aarde kun je zo hoog groeien als je wilt, maar één windstoot en je valt omver. Je moet diep geworteld zijn en dan sta je stevig in je schoenen.’
Stevige wortels zijn juist in onzekere tijden zeer behulpzaam. Het overheersende verhaal van deze tijd luidt immers: beweeglijk zijn, adaptief, agile. Maar we zijn feilbare wezens die snakken naar binding met onze naasten, zelfs al hebben we die niet zelf uitgezocht. Wortels en binding helpen ons overeind te blijven, ook als het onvermijdelijk tegenvalt.
Grappig genoeg kwam hoogleraar maatschappijwetenschappen Peter van Lieshout afgelopen week met dezelfde analyse. In zijn column in het Financieele Dagblad pleitte hij voor ‘leren omgaan met de tragiek van het leven’. De ideologie van ‘succes is een keuze’ maakt dat we ons begrip voor pech zijn kwijt geraakt. Wat te doen, vraagt hij op het einde van zijn column: ‘religie erkennen als troost, ook voor niet-gelovigen?’
Wie zelf het falen actief wil vieren kan deze zomer naar het Icarus Festival van Stichting Vitamine Z. Meer informatie hierover vind je binnenkort hier.
Ps.
In de vorige nieuwsbrief schreef ik over religieuze tolerantie, naar aanleiding van een mooi verhaal van neurowetenschapper Jeroen Geurts. Ik kreeg een reactie van Bernard ter Haar, hoge ambtenaar, kernfysicus en econoom, die op persoonlijke titel een boeiend blog bijhoudt: www.bernardterhaar.nl.
Hij schreef: ‘Een fundamentele twijfel hoort thuis bij elk geloof. “Geloven” is iets anders dan “weten”. Het is logisch, juist vanwege die fundamentele twijfel, dat gelovigen niets proberen op te leggen aan niet-gelovigen of anders-gelovigen. Dat we elkaar ruimte gunnen past ook in een land waarvan inmiddels de meerderheid niet religieus is (en toch best gelukkig). Maar als de meerderheid wel religieus zou zijn past het ook! Een verworvenheid waarvan je je bewust moet zijn, om hem overtuigend te kunnen uitleggen. Ook aan radicaal gelovigen.’ Waarvan acte.
Ook deze week kijk ik uit naar jullie reacties, ik lees ze met veel plezier.
Tot over twee weken.
Nog geen abonnee? Word lid.
Geïnspireerd? Deel hem met anderen.
