Los van God #1

Los van God is Yvonne's nieuwsbrief over geloof, ongeloof en alles daar tussenin

Beste lezer,

In het ontkerkelijkte Nederland van nu speelt godsdienst nog altijd een rol van betekenis. Politici zoeken naar onze joods-christelijke erfenis. De islam groeit. Steeds meer mensen raken tussen gelovig en ongelovig in.

Alle reden om maatschappelijke ontwikkelingen rondom religie belangstellend te verslaan. Dat probeer ik in mijn boek Los van God, op zoek naar onze wortels in een bange tijd, dat volgend voorjaar verschijnt. Op weg daar naartoe neem ik je een keer in de twee weken mee in mijn fascinatie, steeds aan de hand van drie items. Het antireligieuze trauma heeft nu wel lang genoeg geduurd, ook voor niet-kerkelijken zoals ik.

Fijn dat je meeleest. Laat van je horen.

1. Bye bye witte protestante Amerikaan
Nog drie nachten slapen, en dan weten we of Donald Trump de nieuwe Amerikaanse president is. Houd er maar rekening mee, zegt religiewetenschapper Robert P. Jones. Hij schreef The end of white christian America, een prikkelend boek. Iedereen schrijft dat Trump-aanhangers ageren tegen globalisering en bang zijn voor hun baan. Maar Jones betoogt dat een geloofsstrijd heerst. Blanke christenen begrijpen hun eigen land niet meer. Ze zijn boos omdat hun -protestante- waardestelsel afbrokkelt als machtsfactor. Andersgelovigen en vooral jonge niet-gelovigen rukken op. De demografie is genadeloos: er komt een einde aan een wit protestants Amerikaans wereldbeeld.

Als Trump wint, zegt Jones, heeft hij de boze blanke christenen overgehaald te komen stemmen – wat ze vaak niet doen (en waarom de polls ook zo onbetrouwbaar zijn). Donald Trump is hun heimwee-kandidaat. Maar hun hoop dat hij het blanke witte christendom terug brengt, is ijdel. Er is geen westers land waarvan de bevolking zo snel van samenstelling verandert als de VS – veel sneller dan in Europa (!). De evangelicals, de conservatieven achter de Tea Party, verliezen aan invloed. Het aantal katholieken uit Latijns Amerika groeit. Die houden er veel liberalere denkbeelden op na. Ze hebben veel minder moeite met homo’s en transgenders, bijvoorbeeld. Ook gekleurde christenen zijn ruimdenkender van geest.

De blanke man stelt zich de vraag: hey dude, where’s my country? Maar Jones is onverbiddelijk. Ook met Trump als president worden de bordjes verhangen. Etnische en religieuze diversiteit omarmen is niet alleen een politieke opdracht, het wordt ook een godsdienstige roeping.

Achtergrondtip 1

2. I’m ready, my lord

De cd is koud een maand uit en nu telt You Tube al meer dan 2 miljoen bezoeken. You want it darker, de nieuwste cd van Leonard Cohen, is een grote hit. Terecht, want de muziek is prachtig, zijn stem klinkt doorrookter dan ooit. Vooral het titelnummer hypnotiseert. Het refrein blijft rondzingen in je hoofd: Hineni, hineni, I’m ready, my Lord. Cohen bezingt de giftige relatie tussen godsdienst en geweld. Hineni is het antwoord dat Abraham geeft als hij zijn enige zoon Isaac gaat offeren.

Hineni betekent: ik ben er. Klaar en bereid, zo zingt Cohen, om te doden omdat God hem dat vraagt. In de bijbel is dat ook zo. God vraagt Abraham het dierbaarste te offeren dat hij heeft, zomaar, zonder reden. Abraham gehoorzaamt, maar vlak voordat hij zijn zoon de keel doorsnijdt, komt een engel hem hiervan weerhouden, waarop Abraham een bokje in de plaats offert.

Als kind vond ik het een onbegrijpelijk en wreed verhaal. Velen vinden dat nog steeds. Rembrandt (zie afbeelding), Titiaan, en Caravaggio zagen er een dramatisch thema in. Hoe moet je dit lezen? Wilde God Abraham testen op zijn absolute trouw, waarna deze de aartsvader van het christendom kon worden? Of hebben de gnosten gelijk die het lezen als een protest tegen de kindoffer van de Phoeniciërs, en daarmee juist als een zeer humane en vooruitstrevende boodschap? Duidelijk is dat Cohen het thema aanhaalt uit protest – daar laat de tekst geen misverstand over bestaan. Hij stelt geweld uit naam van een God aan de kaak, een actueel thema. Lees maar:

Magnified, sanctified, be thy holy name
Vilified, crucified, in the human frame
A million candles burning for the love that never came
You want it darker
We kill the flame

Allemaal bekende termen uit het (christelijke) geloof, juist om bezwaar te maken tegen het misbruik ervan. Ik vroeg mij af: wie begrijpt die referenties nog? Cohen is 82. Hij heeft zijn hele leven uit religie geput, inclusief het boeddhisme. Lees daartoe het fraaie profiel dat de New Yorker over hem publiceerde. Maar aan wie is het besteed? Moeten we deze cd zien als een monumentale opflikkering van een cultuurgoed dat langzaam verdwijnt? Of spoort het een nieuwe generatie juist aan zich te verdiepen in de oude bronnen? Ik denk dat Cohen dit laatste hoopt. Dat zou mooi zijn.

Achtergrondtip 1
Een gnostische visie op het offer van Abraham:
http://www.gnostiek.nl/teksten/christendom/abrahamofferisaac.html

Achtergrondtip 2
Een lezenswaardige recensie van Cohen’s cd door Anton de Wit:
http://www.eo.nl/geloven/nieuws/item/hineni-hier-ben-ik-de-religie-van-leonard-cohen/

3. Een verzuilde uitslag van het referendum

Terwijl Mark Rutte de blaren op zijn tong praatte om het EU-verdrag met de Oekraïne te redden bij de oppositie, dronk ik in Utrecht een kop koffie met sociaal geograaf Josse de Voogd. Ik voer hem op in mijn boek Los van God, op zoek naar onze wortels in een bange tijd. De Voogd verbindt stemgedrag van de kiezer met diens woonsituatie. Hij noemt dat electorale geografie. Dat levert intrigerende kaarten op. Het Oekraïne referendum liet bijvoorbeeld zien dat Nederland de verzuiling nog niet achter zich heeft.

Waar voormalig katholieke gebieden in Brabant en Limburg massaal tegen het referendum en voor PVV of SP kozen, stemde het voormalig hervormde volksdeel in Utrecht, Overijssel en Gelderland in hoofdzaak voor de EU. ‘Deze verdeling zie je overal terug’, vertelde De Voogd. Het gaat op voor vrijwilligerswerk, sociale samenhang, gezondheid. De hervormden zijn beter georganiseerd en leven beter naar de waarden en normen die ze meekregen. De katholieken, die in de jaren 70 in groten getale de kerk verlieten, zijn echt ‘van God los’, verweesd en op zoek naar geborgenheid.

Het stoort Voogd dat Groen Links, waarmee hij sympathiseert, hier zo weinig oog voor heeft. Veel mensen uit de middengroepen raken hun houvast kwijt. En omdat ze dat niet erkend zien, wijken ze uit naar SP of PVV. Dat geldt niet alleen voor katholieken. Het volgende gebied dat in handen valt van de populisten is volgens hem West Friesland: hervormd maar arm en vooral zonder vooruitzicht. Terwijl zijn oude partij zich vooral zorgen lijkt te maken over een geheel andere scheidslijn: die tussen etnische groeperingen in de Randstad. Hij zegt: ‘De aanhang van de PVV is vaak bij gebrek aan beter. Steeds meer mensen staan aan de kwetsbare kant van de scheidslijn. Het gaat ze om de inhoud, niet om de leider. Ze hebben liever iemand die bindt.’

Het wachten is dus op een vriendelijke, gematigde katholiek die zich woordvoerder maakt van een geborgen middenkoers. De Voogd: ‘De partij die dat goed weet te doen, is zo de grootste van Nederland.’

Wie meer wil lezen over het werk van Josse de Voogd. Bijgaand rapport schreef hij voor het ministerie van Binnenlandse Zaken:
https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2013/10/01/nieuwe-scheidslijnen-op-de-kaart/nieuwe-scheidslijnen-op-de-kaart.pdf

Vragen? Opmerkingen? Mail mij.

Geïnspireerd? Tevreden? Zeg het voort.
Liever niet meer ontvangen? Schrijf je dan onderaan uit.
 
Tot over twee weken hoop ik,
Groeten van Yvonne
 
Back To Top